Malum yaz aylarının gelmesi ile birlikte hava sıcaklıklarıda bir hayli arttı. Buna bağlı sıcaklık sorunlarıda artışa geçti. Konuyu açmamdaki amaca gelecek olursak, forumumuzun ”Teknik Yardım” bölümünde özellikle yeni üyelerin ağırlıkta olarak sıcaklık sorunlarına değindiğini görmekteyim. Ve aynı amaca hizmet eden bir sayfada 5 tane konu görmek mümkün. Bu sebepten dolayı diğer konular ”Flood”da kalmadığı için geriye düşmektedir. Ayrıca tek bir başlıkta devam edilmesi ve paylaşağım bilgilerin süzülmesi kullanıcılar adına da yararlı olacağı görüşündeyim. Umarım beğenirsiniz. Elimden geldiğince ( Acemi kullanıcıları dikkate alarak yazmaya çalışacağım. )
Konumuza geçecek olursak, sıcaklık kavramı nesnel bir kavramdır. Değişkenlik göstereceğinden kesin yargılarda bulunmak her zaman için olmasada bazı durumlarda yanlıştır. Dilerseniz sıcaklık kavramından bahsedelim. Örn; bir bileşen için 60C gibi bir sıcaklık o bileşenin sistemi kapatmasına sebebiyet ya da BSOD ( Mavi Ekran ) hatası vermesine müsebbib oluyorsa 60C gibi bir sıcaklık oldukça yüksektir. Ancak kimi bileşenler vardır ki 90C’de dahi herhangi bir sorun yaratmayabilir. Öznellikten kasıt budur.
Örn; AMD Phenom II ailesinden bir işlemci 65C‘de kendini kapatabileceği gibi İntel İ7 ailesine ait bir CPU’nun sıcaklık direnci 90C‘dir. Çalışma değerleride farklıdır. Tabi ki bazı değerlerden bahsedecek işlemci için hangi platformda yer alırsa alsın. Yük üzerinde 55-60C üstü sıcaklık değerleri yüksek sınıfına girecektir. Bunun yolu 90C’ye kadar gider.
Sıcaklık durumları ve bileşenlerin bu sıcaklık değerlerine karşı geliştirdiği direnci bir bileşenin üretim teknolojisi ( nm ), güç tüketim değerleri ( TDP ), chipseti ve bağlı olduğu seriye veya ailesine bağlıdır. Ayrıca sıcaklık sorunları fan kaynaklı ve toz kaynaklı olabilir. Sıcaklık sorunlarından en çok etkilenen bileşenlerin başında hiç kuşkusuz (CPU) işlemci gelmektedir. Sırası ile anakartın kuzey köprüsü ( North Bridge ) ve ekran kartı bu sırada kendine yer bulur. Bu sebeple işlemciler üzerinde daha çok duracağım.
Ayrıca her bileşenin sistem üzerinde bahsi geçtiği gibi tepkileri farklıdır. Çünkü RAM, Grafik Bağdaştırıcısı ( GPU ), hdD gibi bileşenler sıcaklık değerleri ( Overheat ) yani aşırı bir değere ulaştıklarında sisteme BSOD ekranı getirteceklerdir. Ya da sistemi olduğu gibi kitleyeceklerdir. Lâkin sisteme BSOD ekranı getirtmeden kapattırmazlar veya doğrudan reset attırtmazlar. Ancak işlemci, anakart ve PSU’da durumlar biraz daha farklıdır. Bu bileşenler genellikle işlem kapasitesi ( PSU hariç ) yüksek olduğundan aşırı akım ve gerileme maruz kaldıkları için çok daha fazla ısınırlar ve genel olarak bu duruma karşı koruma sistemleri ( Protection ) geliştirilmiştir. İşlemci ısındığı takdirde sisteme BSOD ekranı getirtip reset attırabileceği gibi doğrudan sistemi kapatabilirde. Yine aynı durum anakart adına da geçerlidir. Anakartın kuzey köprüsü adı verilen köprü ortalama olarak anakart sıcaklığından ~10C daha sıcaktır. Özellikle pasif bir soğutucu ile korunan ve soğutma işlemi gerçekleştirilen köprü anakart üzerindeki çipleri ( birden fazla ) CPU ile FSB uzerinden iletişim kuran çiptir. Kuzey köprüsü sistem fonksiyonlarını kontrol eden iki çipsetten biridir. Uzun lafın kısası Kuzey köprüsü ( O/C ) Overclock üzerinde etkin bir çiptir. Tüm sistem performansını elinde barındırır ve aşırı bir yüke maruz kaldığından işlemci üzerindeki yükü üstlenir ve aşırı ısınır. Ve sistem kapanmasına ya da sistem stabilitesinin kaybolmasına ve BSOD kodunun gelmesine neden olur. PSU’de ise durum biraz daha farklıdır. Birçok koruma sistemi tarafından yönetilen PSU’ler. Her ne kadar kuvvetlide olsa içerisinde yer alan transistör ve sigortalar dirence kimi zaman karşılık koyamayabiliyor. Özellikle sahte PSU olarak tabir edilen ve koruma sistemlerini barındırmayan PSU’ler sistem bileşenlerinide riske atmaktadır. Bir PSU’de Yüksek Akım (OCP), Gerilim (OVP/UVP), Yüksek Sıcaklık (OTP), Kısa Devre (SCP) özellikleri bulunmuyorsa sistem bileşenleride zamana bağlı olarak zarar görecektir. Aşırı sıcaklığa bağlı kendini kapatma ve kapatırkende sistem bileşenlerini yakma gibi bir potansiyeli mevcuttur. Bu sebeple kişisel görüşüm bir PSU bir sistemin en önemli parçasıdır. Mümkün olduğunca koruma sistemi yüksek ve TDP karşılama değeri yüksek bir PSU alınmasını öneririm.
( PAsif kuzey köprüsü soğutucusu )
Sıcaklık sorunlarının baş göstereceği sistemler ikiye ayrılır; masaüstü ve dizüstü sistemleridir. Her ikisi içinde çözüm yöntemlerini ayrı ayrı yazının devamında anlatacağım. 
Öncelikli olarak bir sistemde sıcaklık sorunu bulunup bulunmadığının anlamını bilmemiz gerekir. Sıcaklık sorunlarını doğuracak bileşenlerin başında işlemci, anakart, anakart kuzey köprüsü, ekran kartı, işlemci ve PSU olduğundan bahsetmiştim. Bu sıcaklık değerlerini ölçebileceğimiz gerektiği takdirde sistemin bu değerlere karşı direncini görebileceğimiz bazı yazılımları önereceğim ve kullanımını anlatacağım.
Bir sistemde oyun oynanırken sistem sıcaklık sorunlarına bağlı kilitlenebilir, kapanabilir, ekrandaki renkler birbirine girebilir. PSU yetmezliği ya da PSU’nun aşırı ısınmasına bağlı olarak kendini kapatması gerçekleşebilir. Ekranda kararması ya da renklerin birbirine karışması durumunda ekran kartı sıcaklık değerleri gözlenmelidir.
En çok tercih ettiğim yazılımların başında Everest, SpeedFan, H/W Monitör CPU-Z yazılımları gelmektedir. Ayrıca işlemci, anakart ve GPU için ”Stress” test yazılımlarıda mevcuttur. Bunlar Orthos Stress Prime ( CPU’yu test eder ve testin sonu yoktur. ), Furmark ( GPU ), 3D Mark Vantage( Genel olarak sistem bileşenlerini ) ve Everest ( Genel olarak anakart ve CPU üzerine yüklenmektedir. ) içerisinde yer alanBenchmark testleridir. Bulunması kolay olduğundan sistem sıcaklık testi adına bu testleri önerebilirim.
Orthos adlı yazılımın bir sonu olmadığından ilk yarım saatlik testten başarı ile çıkan sistem kesinlikle stabildir. Ayrıca bu testler esnasında tüm sıcaklık değerleri gözlemlenmelidir. Ve SS şeklinde gerektiği takdirde bu başlıktada paylaşılabilir. Elimden geldiğince yardım olacağım.
>> Everest adlı yazılımı indirmek için TIK. <<
>> CPU-Z H/W Monitör adlı yazılımı indirmek için TIK. <<
>> SpeedFan adlı yazılımı indirmek için TIK. <<
>> Orthos Stress Prime indirmek için TIK.
Everest adlı yazılım benim tercih ettiklerim arasındadır, programı indirin ve kurun. Açtığınızda sol ana panelde yer alan ”Algılayıcı Simgeler” sekmesinde sistem sıcaklık değerleri yer alır, ayrıca bu panelde gerekli ayarlar yapıldığı takdirde ”Görev çubuğunda” sıcaklık değerleride gözücektir.
Temsili bir ekran alıntısı ekleyeceğim.
Diğer yazılımların kurulumu ve kullanımı konusunda sitelerinde yer alan bilgilerden de yararlanabilirsiniz kullanımı çok basittir.
Not: Bazı durumlarda şahsen sıcaklık sorunlarında BİOS üzerinden sıcaklık değerlerinin H/W Monitör sekmesinden kontrol edilmesi taraftarıyım. Çünkü yazılımsal veriler her zaman doğru değerleri göstermeyebilir.
Masaüstü ve Notebook’larda sıcaklık sorunu yaşanması halinde yapılması gereken işlemler nelerdir?
Masaüstü; masaüstü bilgisayar kullanıcıları nispeten Notebook kullanıcılarına göre şanslıdır çünkü kasa ellerinin altındadır ve yapabilecekleri daha fazladır.
Kasa açılır, işlemcinin soğutucusu üzerindeki klipsler sökülür, ve işlemci soğutucusu yerinden çıkartılır. Bir metal blok ( Headsink ) ve fan elinize gelecektir. Eğer ki işlemci soğutucunuz kule tipi değilse kasadan anakartınızı çıkartmadan bu işlemleri yapabilirsiniz. Daha sonra işlemcinizin mandalları çıkartılmalıdır. Mümkün olduğunca işlemci pinlerine elinizi değmeden yapın, statik elektrik daha sonra sistem bileşenlerde gerilim sağlanması takdirde bileşene zarar verebilir. İşlemci üzerinde termal pasta bulunuyorsa bunu alkol ve pamuklu bir bez ile işlemcinin metal sırtını temizleyin, yine aynı şekilde işlemcinin HeadSink’ini de temizleyin. OEM ürünler satan bir mağazadan Termal pasta alabilirsiniz. Termal pastaların kaliteleri değişmektedir, ısı iletkenlik değerleri ile doğru orantılıdır. Termal pastadaki amaç işlemci sırtı ile Headsink arasında hava boşluğu kalmaması ve daha iyi bir temas sağlanmasıdır. OEM ürünler satan mağazadan aldığınız termal pastayı işlemcinizin sırtına sürün. Kredi kartı veya düz bir aparatla mümkünse kalın olmayacak bir biçimde her tarafına yayın. Taşırmamaya gayret edin. Taşırdığınız takdirde elektrik iletkenliği olmadığından merak etmeyin kısa devre gibi bir sorun oluşturmaz. Endişe etmenize çok da gerek yok. Daha sonra işlemcinizi yeniden anakarta montajlayın ve mandallarını kapatın. İşlemcinin üzerine HeadSink’ini yerleştirin ve onunda klipslerini anakart üzerindeki yapıya kilitleyin. Masaüstü bilgisayarlar için işlemci temizliği bitmiştir.
Anakart temizliğine gelecek olursak anakartınızı kasadan çıkartabilirsiniz ki ben tavsiye ederim. Elektrik süpürgesinin ince uçlu aparatıyla tüm soketleri ve özellikle kuzey köprüsünün pasif soğutucu bloğunu bir güzel temizleyebilirsiniz. Bu esnada pamuklu bir bezlede silebilirsiniz. Anakart temizliği hakkında yapabilecekleriniz sınırlı olduğundan bu kadarını yazmakla yetiniyorum.
Ekran kartı temizliği ise biraz daha farklıdır. Ekran kartının fanları elektrik süpürgesi ile temizlenebileceği gibi fan RPM devrinde düşüş yaşandığı takdirde fan yatağı sökülür ve yataktaki mile bir kaç damla motor yağı damlatılarak sürtünme katsayısı azaltılabilir. Ve böylece bir sıcaklık sorunu aşılabilir. Yine aynı şekilde işlemcilerin fanlarına da aynı mantıkla yağ damlatılabilir. Ayrıca yine aynı mantıkla ekran kartının dış yapısı sökülerek ekran kartının soğutucu bloğunada termal pasta sürülebilir. Bu da alternatif yöntemlerden biridir.
Ayrıca bazı firmalar yüksek performanslı çift GPU’lu ekran kartları için özel soğutucular tasarlamışlardır. Araştırılıp alınabilir.
HDD’lerin ısınması durumunda yapılabilecek bazı uygulamalar kasanın ön paneline fan koymak olabilir. Birden fazla HDD varsa HDD’ler arasındaki mesafe arttırılabilir.
RAM modülleri için sadece kuru bir bezle temizliği önerebilirim. Soketlerini ise elektrik süpürgesi ile temizleyebilirsiniz.
Dizüstü; dizüstü bilgisayarlar için garanti durumu çok önemlidir. Garanti devam ediyorsa şayet yapabilecekleriniz çok daha sınırlıdır. Sıcaklık değerleri baktınız arttı. Egzoz mazgallarını elektrikli süpürgenin ince uçlu aparatı ile temizleme şansınız mevcuttur. Oldukça fazla işe yarayacaktır. Farklı hava kanalları mevcutsa yine aynı şekilde bu mazgallara ve kanallara elektrik süpürgesini tutup, temizleyebilirsiniz. Ancak sistem tamamen kapalı ve pil haznesinden çıkartılmalıdır. Bu işlemde risk yoktur. Ancak bileşende gerilim olmamasında yarar vardır. Elektrik süpürgesi oldukça kuvvetli bir manyetik alan yaratır, ve yarı iletken hafızaya sahip, HDD bileşenleri, RAM’ler de sorun oluşturabileceği gibi LCD panelinde de geçici sorunlar yaratabilir.
Garantisi yoksa yapabilecekleriniz biraz daha farklı, fazla bir deneyiminiz olmasa bile Notebook’un arkasındaki vidaları sökülebilir. Ve kasa açılabilir. CPU soğutusunun bloğu temizlenip, macunu yenilenebilir. Yine aynı şekilde içi elektrikli süpürge ile temizlenebilir. Bunları yapmanızda bir sakınca yoktur. RAM soketleri temizlenebilir. Kısacası masaüstü bilgisayarlardaki temizlik konusunda bahsettiklerimin birçoğunu uygulayabilirsiniz.
Tüm bunların dışında Notebook taban soğutucusu ( Cooler Pad ) da alabilirsiniz ancak bu soğutucunun USB’den beslenmeyen modellerini seçin ve ortalama hava akımı 90CFM olsun. Prizden beslenen modeller USB’ye yüklenmediği için Güney Köprüsünde zamanla yıpranma oluşturmaz vedaha performanslıdır.
Yazı oldukça uzun oldu ve ancak yazdıklarımın kayde değer olduğunu düşünüyorum. Temizlik ve farklı sorunları olan arkadaşların bu konudan devam etmesini ya da en azından konu açmadan önce bu konuyu incelemesini ve okumasını kesinlikle tavsiye ederim.
No responses yet